W Polsce od dłuższego czasu można zauważyć spadek liczby urodzeń. Jest to spowodowane wieloma czynnikami, które mają bezpośredni wpływ na strukturę społeczeństwa oraz negatywne skutki dla gospodarki oraz polityki państwa. Dlaczego kobiety nie chcą rodzić dzieci?
Według danych statystycznych Eurostatu w 1994 roku po raz pierwszy matkami zostawały kobiety średnio w wieku 24 lat. Na naszą niekorzyść wiek pierworódek się wydłuża. Aktualnie kobiety w Polsce swoje pierwsze dziecko rodzą w wieku 27 lat. Oczywiście na tle Europy nie wypadamy najgorzej, ponieważ średni wiek kobiet, które decydują się na pierwsze dziecko w Europie wynosi 29.1 lat – według danych Eurostatu z 2019 roku.
Plany, a rzeczywistość posiadania potomstwa
Według danych z CBOSu model rodziny 2+2 jest najbardziej pożądanym dla osób, które planują w przyszłości potomstwo i wynosi aż 47% wśród badanych. Niestety, taki model rodziny rzeczywiście występuje w 35%. Jedno dziecko planuje zaledwie 6% respondentów, a faktycznie par z jednym potomkiem jest aż 20%. Tylko 2% wszystkich badanych nie planuje w przyszłości mieć dzieci, a aż 20% z nich na razie ich nie posiada. Około 9 -10 lat temu wśród najmłodszych respondentów – 18-24 lata dzieci posiadało aż 87%. Obecnie w tej kategorii wiekowej 99% badanych ich nie ma. Czym jest to spowodowane?
Chęć posiadania dzieci wśród społeczeństwa jest wysoka, ale niestety jest wiele czynników, które te plany niweluje. Spowodowane jest m.in. opóźnieniem rodzenia dzieci. Kobieta najwyższą płodność osiąga do 25 roku życia. Z każdym kolejnym rokiem szanse na zajście w ciąże mogą być mniejsze oraz wyższe jest ryzyko chorób i powikłań. Wśród par, które decydują się na pierwsze dziecko w okolicach 30. roku życia, jest większe prawdopodobieństwo, że nie zdecydują się na kolejne dzieci, ponieważ mają świadomość ryzyka związanego z komplikacjami podczas ciąży. Głównym wskaźnikiem w tej kwestii jest jednak wiek matki i posiadanie już jednego dziecka. W badaniach GUSu możemy znaleźć informację, że po 35. roku życia, chęć posiadania jeszcze potomstwa mają w większym stopniu mężczyźni.
Dlaczego Polki nie chcą wcześniej rodzić dzieci?
Dwie dekady temu bardzo popularnym był model rodziny, w którym kobieta zajmowała się gospodarstwem domowym oraz wychowywaniem dzieci, a partner pracował na utrzymanie rodziny. Aktualnie 26% respondentów uznaje ten model za pasujący do ich życia. Wiele kobiet spełnia się zawodowo, ale nadal na ich barkach jest dom i dzieci – 35%. Natomiast teraz coraz więcej par stawia na partnerstwo – 19%, czyli w takim samym lub podobnym stopniu zajmowanie się domem, wychowaniem dzieci oraz kwestią finansową. Preferowany model rodziny nieco odbiega od tego, który faktycznie funkcjonuje w domach Polaków.
Z racji tego, że jednak w większości przypadków, dom i wychowywanie dzieci – włączając w to karierę zawodową jest dla kobiety dużym wyzwaniem, spory odsetek kobiet odkłada macierzyństwo na później bądź całkowicie z niego rezygnuje.
Wykształcenie i status materialny
Wykształcenie oraz status materialny to kolejny czynnik, który według danych statystycznych hamuje przyrost naturalny. Pomimo, że rząd stara się pomóc rodzinom z dziećmi – poprzez programy społeczne np. 500+, zasiłki rodzinne, stypendia i becikowe – nadal pary nie decydują się na dzieci. Widać to na przestrzeni ostatnich kilku lat. Wzrost można było zauważyć tylko w roku 2017, czyli rok po wejściu w życie programu 500+, kiedy to liczba urodzeń wyniosła blisko 402 tys. Rok 2018 to spadek o prawie 14 tys. urodzeń w stosunku do poprzedniego roku. 2019 mniej o lekko ponad 13 tys. urodzeń w stosunku do 2018. 2020 i 2021 rok to ostatnie lata, w których wskaźnik urodzeń drastycznie spadł. Co więcej jest najniższy od czasów II wojny światowej – 331 tys. w poprzednim roku.
Pary zanim zdecydują się na dzieci chcą być ustabilizowani finansowo – np. mieć stałą pracę na czas nieokreślony, własne mieszkanie lub dom, w którym mogliby spokojnie skupić się na wychowywaniu potomstwa. Spełnianie aspiracji co do wykształcenia oraz dobrej pracy trwa sporo czasu, dlatego zakładanie rodziny odchodzi na dalszy plan.
Pomoc w opiece nad dzieckiem
Wydawałoby się, że pomoc nie ogrywa tak znaczącej roli w chęci posiadania potomstwa wcześniej niż w okolicach 30. urodzin. Otóż wsparcie zarówno partnera jak i rodziców, czy najbliższej rodziny jest kluczowym aspektem w podjęciu tak ważnej decyzji. Obawa przed brakiem pomocy i pozostaniu samotnym w wychowaniu i opiece nad dzieckiem całą dobę, zniechęca do zastania rodzicem. Nie każdy może sobie pozwolić na niepracowanie, a żłobki czy przedszkola są dość kosztowne. Wsparcie pod tym względem również jest bardzo ważne. Nieuregulowane godziny pracy partnera to problematyczna kwestia, w której pomoc najbliższych przy maleństwie jest niezastąpiona.
Strach przed zajściem w ciążę oraz porodem
Ostatnie dwa lata pokazały nam jak bardzo życie każdego z nas może zmienić się o 180 stopni. Panująca pandemia odegrała dużą rolę w przełożeniu planów związanych z powiększaniem rodziny. Wszystko za sprawą nie do końca dobrze funkcjonującej służby zdrowia i opieki medycznej. Dodatkowo zaostrzone, wręcz rygorystyczne prawo aborcyjne, które weszło w życie na początku 2021 roku odpycha młode Polki od podjęcia decyzji o dziecku. Aktualnie niezgodnym z konstytucją jest dopuszczenie aborcji nawet jeśli płód będzie miał poważne wady rozwojowe.
Poród to jeden z trudniejszych momentów w życiu kobiety, bez względu na to czy są to pierwsze czy kolejne narodziny dziecka. Strach przed nieznanym, bólem oraz traumatycznymi przeżyciami. Tokofobia to paraliżujący strach przed ciążą i porodem, który uniemożliwia normalnie funkcjonowanie. Pojawia się to niemal u 10% kobiet.
Autor: Wioletta Michalak
Źródło: - K. Kowalczuk, CBOS, Postawy prokreacyjne kobiet w Komunikat z badań, nr 4, Warszawa, 2010. Dostępne na stronie: Microsoft Word - kom004.10 (cbos.pl). - M. Omyła-Rudzka, CBOS, Plany prokreacyjne kobiet w Komunikat z badań, nr 117, Warszawa, 2017. Dostępne na stronie: Komunikat CBOS. - M. Bożewicz, CBOS, Preferowane i realizowane modele życia rodzinnego w Komunikat z badań, nr 46, Warszawa 2019. Dostępne na stronie: Komunikat CBOS. - J. Stańczak, GUS, Urodzenia i dzietność, Departament Badań Demograficznych i Rynku Pracy, 2018. Dostępne na stronie: Główny Urząd Statystyczny / Obszary tematyczne / Ludność / Ludność / Zgony według tygodni - M. Bożewicz, CBOS, Modele życia małżeńskiego Polaków w Komunikat z Badań, nr 157, Warszawa,2020. Dostępne na stronie: https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2020/K_157_20.PDF. - Eurostat, Mean age of woman at birth first children,2019, Dostępne na stronie: https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/DEMO_FIND/default/table?lang=en.